Ang Pagguho ng Baguio

June 13, 1983

Panibagong taon na naman sa eskuwelahan ang aking bubunuin. Pero hindi ko alam kung may bubunuin pa nga ba ako kasi parang wala rin namang nangyayari sa akin. Lumipas ang unang dalawang taon ko sa hayskul nang eskuwelahan-bahay lang. Masyadong mahigpit kasi si Daddy. May kinalaman ba ang pagiging pastor niya doon? ‘Di ko alam. Siguro, mayroon. O ‘di kaya nama’y mapag-alala lamang ba talaga siya sapagkat nasa ilalim ng Martial law ang kapuluan noon? Takot ba siyang ako’y mawala? Sabagay, ako na sarili ko’y takot din naman maiwan sa daan kahit ala-singko y media pa lamang ng hapon.

            Ngunit ngayong Junior na ako, nag-aasam akong makatikim ng bago, ‘yung mga tipong dinaan-daanan ko lang noong first year at second year. Ewan ko ba. Gusto kong makawala sa paulit-ulit na buhay ko noong mga nagdaang taon. 

            Mahilig akong lumikha ng mga sulatin. Pagkukuwento o di kaya’y paggawa ng editorial ang aking nais. Sa tuwi ngang nailalabas ang pahayagang The Junior Kingfisher ng aking paaralan, hindi ko mapigilang mainggit sa mga kakilala kong nailalathala ang pangalan. Pinangarap ko rin namang makita ang “Marie Vhien Umali” sa bawat pagtatapos ng artikulo. Gusto kong masilayan ang pangalan ko. Pero bakit nga ba inunahan ako ng hiya noong mga nakaraan taon? Gayunpaman, hindi ko na kailangang sisihin pa ang sarili sapagkat, heto, bahagi na rin ako ng JKF.

July 15, 1983

Araw ng pasahan para sa mga feature at literary articles na itinalaga sa amin ni Ma’am Ancheta. Proud naman ako sa mumunting kuwentong naisulat ko. Hindi napigilan ng ulan ang sayang nilalaman ng aking katha. At dahil nga proud ako at may pagka-OC, hindi ko inilagay sa bag ko ang papel. Baka malukot lamang.

Papunta ako sa klasrum kung saan kikitain kami ng aming adviser. Sa Apollo ‘yun. Magpapapulong din daw kasi siya para sa mga karagdagan article na nais pang maisulat.

Sa kasamaang palad, naiwan ko ang payong sa bahay. Sa pagmamadali’y nanabi na lamang ako sa mga silong, patakbo-takbo hanggang makarating sa dulong klasrum ng pinakalumang gusali. Ilang hakbang na lang ang aking lalakarin nang sa pambihirang pagkakatao’y may lumabas na lalaki mula sa karatig na silid ng Apollo. Natabig niya ang braso ko. Sa kamalas-malasan, nabitiwan ko ang papel. Utang na loob! Lumapag ang papel sa basang misla.

Sinubukan kong habulin ang lalaking bumunggo sa akin. Inis na inis ako. Hindi man lang bumaling ng tingin patalikod para man lamang mag-sorry. Sino ka ba? Papatakbo na ako nang may naramdaman akong humawak sa aking braso. May kainitan sa pakiramdam. Nagsalita ang humawak. “Huwag mo nang habulin.” Ang lalim ng boses! Humarap ako. Si Sid! Si Sid Esteban!

Mamula-mula ako dahil sa pibaghalong inis at kaba. Sino ba namang hindi kakabahan kung harap-harapan mong makikita ang tinaguriang Richard Gomez ng school. Hayy! Nagtititili ako sa loob-loob. Noon pa man, crush na crush ko na si Sid. May katikasan, kilalang matalino at mabait. Palabiro rin. Senior siya ngayon at siya ang Brigade Commander ng aming CAT Unit. Maliit lamang ang aming paaralan ngunit sa dami naman ng section sa SLPC, ni isang beses ay hindi kami nagkatagpo. Ngunit ngayon, ang saya-saya ko! Pero syempre, malilimutan ko ba ang nabasa kong papel? Nandoon ang aking katha. Ngunit sa akin lamang, napalitan na ni Sid ng saya ang aking pagka-inis. Masaya na ako pero pinili ko pa ring magmaldita.

Itinaas ko ang aking kilay habang siya’y kaharap ko. Nag-anyo akong magsusumigaw pero pinangunahan na niya akong suyuin. Humingi siya ng tawad para sa kaibigan pala niya. Dinampot niya ang nabasang papel.

Tinitigan ko ang mukha ni Sid. Napangiti siya habang nakatingin sa pinulot niyang papel. Malinaw ang biloy na lumitaw mula sa kanyang pagkakangiti. Natutunaw ako! Ngunit nahihiya rin ako. Nararamdaman ko ang pamumula ng aking mukha. Ano kaya ang nabasa niya? Ngunit hindi pa rin ako dapat pangibabawan ng bugso ng kakiligan. Kailangan kong magmaldita. Kinuha ko ang papel at sabay nilayasan ang kapuri-puring niyang presensya. Tumungo na ako sa Apollo at doon nga’y naghihintay na si Ma’am Ancheta. Iniabot ko ang papel kahit basa. “Writing Our Own Love Story. Interesante,” ani ma’am.

July 18, 1983

 Araw ng lunes. Wala pa ang masungit na si Ma’am Laguador. Gutom na gutom na ako kaya’t tumungo ako sa canteen upang bumili ng makakain. Naupo ako malapit sa may pinto para sa gayo’y makatatakbo kaagad ako kung sakaling nakita kong paparating na si ma’am. Kumuha ako ng tubig. Sa likod ko, may narinig akong halakhakan. Nandoon si Sid. Naririnig kong tinatawag ng kanyang mga kaibigan ang pangalan niya. Nakasisiguro ako rito.  Pinilit kong hindi lumingon habang umiinom. Syempre, napangingibabawan na naman ako ng hiya. Unti-unti’y nawala na ang tawanan. Bakit kaya? Nandiyan na ba si Ma’am Laguador? Sa hindi na namang inaasahang pangyayari, nakaharap kong muli si Sid. Dala-dala ang kanyang baso upang kumuha rin ng tubig, nagpakilala siya sa akin.

“’Kumusta ang iyong katha? Nagustuhan ba ni Ma’am Ancheta?” tanong niya sa pinakamahinahon na paraan. “Ako si Sid. Sid Esteban,” dagdag niya.

Hindi ko alam ang aking isasagot. Alangan namang magsinungaling pa ako na hindi ko siya kilala. Mas lalong nakakahiya.

Maraming tumatakbo sa aking utak. Hindi ko alam kung ano ang aking bibigkasin. Naghahalong pagkagalak at kilig ang namamayani sa aking diwa. O Sid! Bakit ganito?

“Vhien. Marie Vhien Umali.”

Iyon. Pangalan lang ang aking nasabi.

Papaalis na ako nang ito’y sambitin niya sa akin: “Maganda. Maganda ang iyong katha. Pamagat pa lang, nakuha mo na ako.” Akmang hahakbang na ako papalayo nang bumulong siya sa akin, “Can we write our own love story? Ang cute mo!” Sapul. Sa loob-loob ko, nagtatatalon na naman ako sa tuwa. Gusto kong magsasayaw, sumigaw, magpagulong-gulong! Dahil ba sa kanya’y maisusulat ko na ang aking kuwentong pag-ibig?

           

Nobyembre 17, 1983

Hulyo pa nang huli kong maisulat ang mga pangyayari sa amin ni Sid. Mula noong nagpakilala siya, hindi na niya ako tinigilan. Sa bawat oras ng labasan, nakatanaw na siya doon sa may gate. Nagkukunwaring abala ngunit sa anyo at postura pa lamang kanyang malamang katawa’y maaaninag na kaagad ang kanyang pananabik.

            Walang oras na hindi ako naging malungkot kay Sid. Sa tuwing oras ng aking klase at bakante siya, dumadaan siya sa silid. Pasimple ngunit dama ko ang landi mula sa kanyang maiingat at mapaglarong tingin. Sa may bintana kung saan ako malapit na nakapuwesto, hihimig siya ng mga paborito kong awit. Mahina nga lang sapagkat baka madinig ng aking guro. Kung minsan, magpupuslit siya ng maliliit na papel, mga papel na naglalaman ng maiikling tula. Ako namang madaling maapektuhan, tataob na lamang sa pagkakaupo upang hindi mapansin ng aking mga kaklase ang kakaibang kilig na nararanasan. Pipilitin kong tumagal sa pagkakataob nang sa gayo’y wala na ang lamat ng kakaibang pakiramdam sa aking muling pagharap.

             Dahil nga takot sa kung anumang peligrong dulot ng Martial Law si Daddy, maaga pa rin akong nakauuwi ng bahay. Natatandaan ko noong unang beses akong inihatid ni Sid. Biyernes iyon. Katatapos lang ng exam, ala-singko ng hapon. Maliwanag pa. Maliwanag pa talaga sapagkat kitang-kita mula sa bintana ng bawat bahay sa aming lugar ang mga matang pilit na umoosyoso sa nakikita nilang bago. Ako, si Vhien, ay may kasamang lalaki. Kung anong takot ko sa mga matang iyon, siya rin namang takot ni Sid sa mga mata ng magulang ko. Nanginginig si Sid nang makita niya si Daddy.

            Pumasok ako sa silid ko upang palitan ng pambahay ang uniporme kong suot. Iniwan kong nag-uusap sina Sid, si Daddy at si Mommy sa sala, at syempre, nangangamba rin ako sapagkat baka may gawing kalokohan ang aking Daddy. Ayaw ko namang mapahiya si Sid.

Hindi naman nagtagal ang aking pagbibihis ngunit sa paglabas ko’y nakita kong kumaripas ng takbo pababa ng aming bahay si Sid. Hindi ko maunawaan kung bakit. Aayaw sabihin ni Daddy ang dahilan ngunit tatawa-tawa si Mommy.

“Hintayin mo kung babalik pa siya bukas,” bulalas ni Daddy. “Ganun ba ang Corps Commander, tumatakbo na lang papalabas?” uyam pa niya.

Balisa ako, syempre. Nakakahiya si Daddy.

Gabi na ngunit hindi ako makatulog. Si Sid ang aking naiisip. Maghahating-gabi na ngunit heto, mulat pa rin ako.

Kinaumagahan. Kanina pa pala ako kinakatok ni Mommy sa kuwarto. Mag-a-alas nueve y media na.

“Si Sid bibisita mamaya!”

Napabangon ako nang wala sa oras. Hindi naman ako nakasisiguro kung nagsasabi nang totoo si Mommy. Pero ewan ba talaga. Sa kanya na talaga umiikot ang mundo ko. Siya ang aking bukambibig sa tuwina. Hindi mawaglit sa aking diwa ang kanyang pagdirito. Sa pagkakaganito ko, wala na akong nagawa kundi paniwalaan na lang ang sinabi ni Mommy. Umaasa talaga akong babalik si Sid.

Ala-sais ng gabi. Syempre balisa ako sapagkat wala namang Sid na nagpakita. Tahimik na oras na ito para sa bayan gayong lahat nga’y takot sa banta ng Martial Law. Nagbihis pa mandin ako nang maayos at ito nga’y napuna pa ni Mommy at ni Daddy.

Sinusubaybayan ko ang paggalaw ng oras. Ilang minuto na akong nakatitig sa kamay ng orasan ngunit walang nangyayari. Tinatawanan na nga ako ng aking nag-iisang kapatid, maging sina Mommy at Daddy. Dalawang minuto ang lumipas nang biglang...

... nagsitahulan ang mga aso ni Lola Bining sa silong.

Hindi ko mawari ang nangyari. May mga magnanakaw ba na nakapasok sa iluhan ni lola? Natatakot ako. Tinawag ko si Daddy. Maya-maya, may boses na lumitaw. Sa bandang harap ng bahay namin, sa may silong kung nasaan malapit ang mga aso ni lola, doon ko natanawan si Sid. Umaawit.

Poging-pogi kung umawit si Sid. Sa saliw ng magandang harmonya ng gitara niya’y nakikipaglaro ang buo at artistahin niyang boses. Unang beses ko siyang marinig kumanta at sa unang pagkakataong iyon ay higit niya akong napa-ibig.

Kumpletos rekados ika nga. Maganda ang lapat ng asul niyang polo sa kisigan niyang katawan. Matingkad at maayos ang pagkakaayos ng kanyang itim na buhok na halatang pinasadahan ng maraming pamada. Sa ganda ng kanyang pagkaka-awit, waring napamahal din sa kanya ang mga tala sa kalangitan. Kumikislap ang langit, kasabay ng pagkislap ng aking mga luhang nagpupumilit bumagsak mula sa aking mata buhat ng nag-uumapaw kong kagalakan. Natutunaw ang aking puso. Natutunaw at nagkukumahog sa pag-pintig. Hindi ko mapigilan ang nararamdaman. Naluluha ako habang mula doon sa durungawa’y pinagmamasdan ko ang aking irog.

Ibang saya ang tunay kong naramdaman. Sapagkat maliban kay Sid ay nakita ko rin ang pagmamahal nina Mommy at Daddy. Nakangiti sila habang pinagmamasdan ako doon sa bintana na lilinga-linga at pupunas-punas ng luha. Nilapitan nila ako at niyakap habang patuloy lang sa pag-arangkada ang napakadalisay na boses ni Sid.

Lumalalim na ang gabi at sa di kalayua’y natanawan ni Daddy na may paparating na mobil ng pulis. Ala-siyete na. Mahigpit na ipinagbabawal ang anumang uri ng gawain sa gabi. Sa takot na may mangyaring masama kay Sid, tumakbo si Daddy sa silong. Kasabay ng pagbukas ng malaking barandilya sa hagdan ay ganoon din ang ginawang paghila ni Daddy kay Sid upang makapasok sa loob.

Masama marahil ang tingin ng kapitbahay gayong sa amin magpapalipas ng gabi si Sid. Hindi siya pinayagang maka-uwi ni Daddy dahil na rin sa pangamba sa labas.

Sinalubong ko nang buong ngiti ang pagsusumikap ni Sid na ako’y haranahin. Masaya ako sapagkat malugod na siya ngayong tinanggap nina Mommy at Daddy, kumpara kahapon na halos takutin at paglaruan. Masaya ako sapagkat ngiti ang nakabandera sa labi ni Sid.

Sabay-sabay kaming kumain ng hapunan. Halatang wala sa natural na kilos si Sid. Gayunpaman, hindi naman siya tinadtad ng tanong ni Daddy. Nagulat nga ako kasi sobrang bait ni Daddy.

Oo, bantay sarado kami ni Daddy sa sala matapos ang hapunan. Sa mga usapin, hanggang sa mga isyung pampaaralan lang ang napagku-kuwentuhan namin ni Sid. Konting lihis, may ubo si Daddy. Bawal ang magkatitigan. Bawal din ang maghalakhakan.

Hindi ko lubos na maisip na sa ganitong paraan ko maipakikilala ang aking pamilya kay Sid. Kay bilis ng mga pangyayari. Maging ang bilis ng pagtanggap ng aking pamilya sa kanya ay tila ba napakahiwaga rin at kapaisip-isip. Inilatag ba ng tadhana sa ganitong paraan ang aming pagtatagpo? Sa ganitong paraan ba namin isusulat ang aming kuwentong pag-ibig? Maya-maya, humudyat na si Daddy. Oras na ng pagpapahinga. Pumasok na ako sa kuwarto ko, kasama ko ang kapatid kong si Anton. Si Sid, sa silid ni Anton magpapalipas ng gabi. Sa pagtanaw mula sa papasarang pinto ko huling nasilayan si Sid. Nakangiti. Subalit, hindi ko madama ang init ng ngiting iyon. Parang nanlamig ako. Humiga ako sa kama. Balisa. Ano ang mayroon kay Sid?

Maghahatinggabi nang hindi mapigilan ng aking sarili ang pag-aalala kay Sid. Tahimik kong nilisan ang kama. Binuksan ang pinto at tinungo ang kuwarto ni Anton.

Wala si Sid sa kuwarto. Hinagilap ko siya sa buong bahay. Magmula sa kusina, sa sala, sa banyo. Wala si Sid. Maluha-luha akong bumaba sa silong. Sa pagbaba, doon ko lamang siya nakita. Naroroon at hinihimas ang mga alagang aso ni lola.

“Pasensya na Vhien, nagising ba kita dahil sa tahol ng mga asong ito? Pasensya, hindi ko sinasadya,” bulong niya.

“Hindi Sid. Nag-aalala lang ako sa’yo. Hindi ako makatulog.”

“May problema ba?” agad niyang tanong.

“Baka ikaw ang may problema. Nais mo bang sabihin sa akin?” usisa ko.

Natigilan si Sid. Napabuntong-hininga at ilang segundo ring nanatiling tahaimik.

“Matagal ko na itong nais sabihin sa iyo, Vhien. Natatakot lang ako sapagkat hindi ko pa mapagtanto kung nanaisin ko ba talaga ito.”

“Anong ito?” tanong ko.

“Binigyan ako ng pagkakataon ng PMA na mag-aral sa kanila. Napasa ko ang kanilang entrance exam.” pag-amin ni Sid.

“Kung gayon, hindi ba’t mas kailanagan mong magdiwang kaysa malungkot? Ako, masaya akong naipasa mo iyon. Hindi ba’t ito nga talaga ang iyong nais?”

“Nagdiwang na ako noong oras na mabasa ko ang Acceptance Letter. Subalit ngayon na nandirito ka at ako’y nandirito para sa ‘yo, hindi ba’t kay pait naman kung ako’y nandoroon sa Baguio at ika’y nandito sa Lucban? Nagsisimula pa lang tayo ngunit hindi ko maiwasan ito na sa aki’y bumagabag.”

Nalungkot din ako. Ngunit sa ganitong panahon na kailangan kong maging matibay para kay Sid, nilabanan ko ang takot.

“Ito lang ang tandaan mo. Kahit anong mangyari, tayo ang magsusulat ng ating love story. Sa ganoon tayo nagtagpo, sa ganoon din natin tatapusin.”

Bagama’t malamig na hangin ang pumapasok sa ilalim ng maninipis na yerong nakaharang sa harap ng iluhan, init ang dumadampi sa amin. Doon sa iluhan, marahan kong ipinatong ang aking ulo sa balikat ni Sid. Sa araw na ito kami naging kami.

December 7, 1985

Mahiwaga ang buhay.

Maamo ang tadhana sa aming dalawa ni Sid. Simula nang nag-PMA siya noong 1984, heto’t nakasunod din ako sa Baguio. Pastor si Daddy at nadestino siya rito sa Cordilleara noong Hunyo. Nakagagalak. Iisang bundok na lamang ang tinitindigan namin ni Sid. Nakakatawa rin, sapagkat hindi pa niya alam na dito na kami naninirahan. Gayunpaman, sabik na akong makita siyang muli. Puno na naman ng pananabik ang aking puso sapagkat halos isang taon din kasi kaming hindi nagkita. Graduation pa niya noong hayskul ang huli naming pagtatagpo.

Bukas! Bibisitahin namin siya ni Mommy at Anton.

Mahirap mang isipin, pero proud akong sabihin na mabuti naman ang aming relasyon. Sa pamamagitan ng mga liham na ipinupuslit niya sa mga bisita ng ilan niyang kabarkada sa academy, doon kami nagkaka-usap.

Ako naman. Anong balita sa akin? Sa ngayon, nasa unang taon ako ng kolehiyo. BS Nursing dito sa St. Louis University.

December 5, 1985

Mapait ang buhay.

Nasa PMA kami kanina ngunit wala ni isang Sid ang nagpakita sa amin. Nagtanong-tanong kami sa mga opisyales. Oo, kilala nila si Sid. Ang nakagagambala, ipinaalam nila na natanggal na si Sid sa listahan ng mga kadete. Ang dahilan: naaksidente siya sa isang rope course noong Nobyembre. Hindi na siya papayagan pang makabalik muli dahil sa isa ring nadiskubreng kumplikasyon sa kanyang kalusugan.

May tumor sa utak si Sid.

Nagulo ang pag-iisip ko sa aking nalaman. Hindi ko magawang maniwala sapagkat wala rin isa na makapagsabi kung saan dinalang ospital si Sid. Ni record ng ganong kaso sa paaralan ay hindi man lamang naipakita sa amin. Buo ang paniniwala ko na itinatago lang ng mga walang hiyang kadeteng iyon at ng akademya ang aking nobyo. Pinaglalaruan lamang ako. Hindi siya nagkasakit. Kung totoo man, saan ko siya matatagpuan?

Ayaw kong maging tanga sa pamamagitan ng pag-iisip na, oo, itinatago lang sa loob si Sid. Ngunit ayaw ko rin namang idiin sa sarili na wala na si Sid sa PMA. Ngunit sa tuwing naaalala ko ang pait ng sandaling iyon, hindi ko mapigilang lumuha na lang at magmukmok. Nadama ba ni Sid na mawawala siya kaya nasabi niya ang kanyang kalungkutan noong gabing nakita ko siya sa iluhan? Iyon ba dapat ang panahon upang pigilan ko siya na huwag nang sumabak pa sa pagsusundalo? O sadya lang ba talagang naging mabuti ang tadhana noon upang sabihin sa akin na, “Vhien, huwag mong hayaang malayo sa iyo si Sid. Ang paglayo niya’y paglalayo rin ninyo”.

Masakit sa akin sapagkat hindi ko alam ang aking gagawin. Sid, bakit? Hanggang kailan ko dadamdamin ang pangungulilang ito? Nangungulila ako sapagkat hindi ko alam kung saan kita mahahanap. Nangungulila rin ako sapagkat, ‘yung tumor na tumubo sa utak mo ay maaring siyang maging mitsa ng hindi na nating pagkikita.

Sa mga sandaling ito’y ayaw kong lumabas ng kuwarto. Ayaw harapin sina Mommy at Daddy na mugto ang aking mga mata. Ayaw kong harapin si Anton na lumuluha ako.

Gusto ko sa paglabas ko, ikaw Sid ang sasalubong sa akin.

March 13, 1989

Mag-aapat na taon nang hindi ko nakakausap si Sid. Simula noon, nawalan na rin ng saysay para sa akin ang pagsusulat dito sa diary. Para saan pa nga ba? Iyon ang tanong ko noon.

            Malapit na kasi ang graduation at nautusan ako ni Mommy na linisin man lang ang aking lungga. Maraming paparating na bisita sa isang araw. Salamat na lamang at sinunod ko ang utos kahit dalawang araw pa ang pag-itan. Muli ko itong nahanap. Muli kong natagpuan ang alaala ni Sid. Sa pagkakahanap ko rito, may sinasabi na naman ba sa akin ang tadhana? Makikita ko bang muli si Sid?

            Ayaw ko nang umasa. Masasaktan lang ako muli. Mapait ito para sa akin sapagkat hindi man lamang kami nagkapaalamanan nang maayos.

            Gayunpaman, sinulatan ko pa rin ito upang sa gayo’y gumawa ng panibagong alaala. Kailanman, bahagi na si Sid ng aking buhay. Kailanman, hindi ko siya makakalimutan. Ang diary na ito ang aking alaala.

            Second year college nang makilala ko si Marco. Nursing student din. Dalawang taon ang tanda niya sa akin. Masayahin siyang tao, parang si Sid. Sa totoo lang, nakita ko si Sid kay Marco kaya tila ba napagaan din ang loob ko sa kanya.

            Nagsimula kaming maging magkaibigan sa isang klase sa Anatomy. Tungkol sa utak ang topic. Iyon ang hilig niya. Mataas ang nakukuha niyang marka sa tuwing may pagsusulit. Akong naging biktima na ng pagkatanga dahil sa utak na iyan, ayun, passing na lamang ang nakukuhang grade.

Naging malapit ako sa kanya sapagkat sa kanya ako lumalapit sa tuwing nahihirapan na ako sa mga aralin. Sa katotohanan, naging mas vocal din ako sa kanya tungkol sa naudlot kong pag-ibig kay Sid. Naging balikat ko siya sa mga problema ko.

Tatlong taon din kaming nagkasama ni Marco. Ngunit hindi ko siya lubusang nakilala. Ewan ba. Likas lang talaga siyang mapanlihim.

Nga pala, mamaya papunta rito sa bahay si Marco. Susunduin ako para umattend sa pre-graduation party ng isa ko pang kaibigan na si Stella.

Pero bago ako magbihis para sa lakad mamaya, tinawag ako ni Anton. May naghahanap daw sa akin. Si Marco na ba’yon? Hindi ba’t maaga pa?

March 14, 1989

            Basta ang huli kong natatandaan, si Stella at Marco ang kasama ko. Ang huli kong ininom, Iced Tea.

            Kaya nga. Hindi ko talaga maunawaan kung bakit ako nalasaing. Kung bakit na lamang ba umikot ang aking paningin noong graduation party ni Stella. At ang hindi ko rin talaga maintindihan, bakit ako nagising nang walang saplot sa loob ng isang ‘di ko kilalang silid.

            Masakit ang ulo ko noong tumatapat na ang araw sa kanto ng aking mga mata. Ginigising na ako’t tila pinababangon. Sumisikat na ang araw ngunit dama ko pa rin ang lamig.

            Ang pagdapo ng lamig sa aking katawan ang siyang nagbigay sa aking sa wisyo upang isipin na wala ako ni underwear na suot. Kinabahan ako. Noon ko lang natanong ang sarili, “Nasaan ako? Bakit ako nandirito? Sinong kumuha ng aking mga damit? Sinong nagtanggal nito sa akin?” Naguguluhan na naman ako. Ganito na lang ba palagi? Pamisteryo ang buhay? Kailangan bang palaging may hahanapin?

            Binalot ko sa puting kumot ang aking katawan. Takot na takot ako sa pangyayari. Nanginginig ang buo kong katawan hanggang sa isang iglap ay pumasok si Marco sa kuwarto. Galing banyo. Hubad. Sa pinakatarantadong paraan, inihagis niya ang mga damit ko. At nagawa pa niya akong alukin ng Iced Tea. “Uhaw ka pa ba?”

            Putang ina talaga. Puta! Gago. Nagngangalit ako sag alit kay Marco. Sinuot ko ang aking damit at tumakbo papalabas.

            Luhaan akong nagtatatakbo sa kalye ng Baguio. Madilim ang aking paningin. Wala akong sinasanto sa daan. Kahit ba bata na nakaharang sa daan ko’y itutulak ko. Nagmukha akong baliw na ipinatapon lang sa Baguio dahil maraming tao. Masakit ang aking dibdib. Malapit nang pumutok sa sama ng loob.

            Pawisan. Luhaan. Ganito ako nakarating sa bahay. Walang tao. Wala ang pamilya ko. Dito’y hindi ko mapigilan ang galit. Nabasag ko ang ilang salamin ng bintana. Naitaob ko sa muhi ang mga silya at mesa. Ang lahat sa aki’y basura na kailangang itapon.

            Napaupo na lang ako sa sahig. Nagsusumigaw.

            Sa ‘di inaasahang pagkakataon, may dumating na tao sa bahay. Concern citizen marahil na gustong macheck kung okey lang ba ako. Pulis din maaari na gusto akong hulihin dahil sa pagcha-child abuse na nagawa ko sa mga nakasalubong kong paslit kanina. Pero nagkamali ako.

            Muli kong nasilayan si Sid sa pinto ng aming bahay. Hindi ako nagkakamali sapagkat iyong-iyon ang mukha na tumatak na talaga sa aking alaala. Iyon ang mukhang iniyakan ko dahil sa pagkawala niya. Siya ang buhay ko noong hayskul. Siya. Siya ang tanging nagharana sa akin. Siya si Sid. Buhay si Sid! Tumakbo ako upang yakapin siya.

            Nawala tila ba lahat ng dinaramdam ko sa muling pagtatagpo namin ni Sid. Sa tindi ng pagkakayapos ko’y hindi ko na rin napigilang siya ay halikan. Sinipa ko ang pinto. Isinarado. Hinila ko si Sid papunta sa aking silid. Hindi siya nagpumiglas. Tinanggal kong muli ang aking mga damit. Hinubaran ko siya. Nagkalasan kami ng mga suot. Sa gitna ng sikat ng araw, nag-uumpugan ang aming mga katawan. Dama ko ang init ng pagmamahalan na minsa’y binalak pang bawiin ng buhay. Sa mga halik at pagdaloy ng aming mga kamay sa aming mga katawan, napunan ang aking pangungulila.

            Nasa harap ko na ngayon si Sid. Ang yugyugang nadarama ko rito ang siyang magsisimula muli at tatapos ng aming pagsasama. Iyon na ang aking dinidikta.

            Pawisan kaming dalawa. Hindi ko namalayan ang oras. Pagkaraos ni Sid, binaling ko ang aking ulo sa kanyang dibdib. Dito’y ‘di ko na napigilang umiyak muli.

October 6, 1989

            Hinanap ko ang diary ko. Gusto kong magsulat. Ang tangi ko lang naalala, may nurse at doctor sa harap ko. Nakatingin sa akin si Anton. Si Mommy umiiyak, si Daddy yapos si Mommy.

February 14, 1990

            Nasa Burnham Park kami ng aking pamilya. Si Sid ang katabi ko. May mansanas kaming kinakain. Nagtatatakbo si Anton sa parang, kasama ang ilang paslit na halos kasing edad lang niya. Niyakap ako ni Sid. Hinawakan niya ang aking kamay para ituro si Mommy at Daddy na masayang nagbibisikleta sa may dulo ng parke.

May 15, 1990

            Umiyak daw ako kagabi sabi ni Anton. Gayunpaman, masaya ako sapagkat katabi kong muli si Sid. Hinalikan niya ang aking noo. Maya-maya’y may pumasok na babae. May injection na dala. Hindi ba’t nagawa ko rin ‘yun noong kolehiyo?

July 16, 1990

            Masaya ako’t nakita ko nang muli ang diary ko. Chineck ko ang huling petsa: May 15. Pista pa pala sa Lucban noong huli akong nagsulat.

            Bumalik si Sid sa loob ng ospital. Pinagkatiwala niya ako sa isang babaeng matanda. Okay lang. Hindi naman masungit. Ang bilin niya, pakibantayan lang daw ako at may nakalimutan lang siya sa loob.

            Hapon at mag-a-alas-kuwatro y media na. Masaya akong makita ang mga tao. Ang paligid. Ngayon ko lang uli itong nakitang maberde at makulay. Subalit, unti-unti akong nakaramdam ng pagyanig ng lupa.

            Hala! Lumilindol pala. Umalis ako sa ilalim ng waiting shed.

            Nagtatakbuhan na ang mga tao. Ang aleng pinakisuyuan ni Sid ay naglaho. Sa dako malapit sa ospital, marami akong nakikitang nagtatakbuhang naka-puti. Hinahanap ko si Sid. Nakatingin ako sa ospital na wari bang kinokontrol ang huwag sanang pagtumba nito. Ngunit

segundo lang ang binilang nang bigla itong gumuho.

‘Di ko maunawaan kung matutuwa ako o hindi. Nasa loob si Sid. Ligtas ako rito. Natatawa ako ngunit naiiyak. Luha. Pumapatak na ang aking luha. Humahalo sa alikabok. Nalalasahan ko ang alikabok. Nalalsahaan ko ang alikabok na may luha! Ang pait! Nasaan na ba si Sid? Iiwan mo ba akong muli? Lumabas ka. Huwag mo akong iiwan. Sid, samahan mo ako at ligtas ako rito.

Iyong mga gumuhong gusali ng Baguio, iyon na lamang ba ang buhay ko?

---

Isa lamang ako sa mapapalad na nakaligtas sa pagguho ng Baguio General Hospital. Maswerteng maituturing sapagkat nabiyayaan pa ako ng karagdagang buhay. Ngunit hindi ko rin masabing suwerte ako sapagkat nawalan din naman ako ng minamahal. Hindi ko na silang nakitang muli.

Naranasan ko rin namang mangulila. Isang beses lamang iyon ngunit inabot din nang mahaba-habang taon. Nakalulungkot lalo't naiisip ko na sa kabilang banda'y may nag-aasam din ng aking presensya. Ewan ko ba kung bakit ganito ang buhay. Kung kailan naramdman ko na ang lahat ay bumabalik sa dati, bakit may panibagong pihit na namang ginawa ang tadhana? Wala na ba itong inasam sa akin kundi ang makita akong nagpipighati at nalulungkot? Nandirito lang ba ako para mag-isa?

Sa pagbabalik-tanaw ko sa mga pangyayari, higit ko pa ring pinanlulumuan ang makita ang sugatan at wala nang buhay ang mahal kong si Vhien. Nakuha ko ang mga gamot na sana'y tutulong upang mapabuti ang kanyang kalagayan, ang kanyang pag-iisip. Nakuha ko nga ang mga ito ngunit agara'y nawalan din ng bisa. Wala na si Vhien.  Wala na ang aking mahal. Sa pagdalamhati'y niyakap ko na lamang siya nang mahigpit, na may buong ang paniniwala na sa bawat paghigpit ng braso ko sa malambot niyang katawa'y muling dadaloy ang dugo sa kanyang mga litid.

Ang malagim na trahedya sa Baguio ang patuloy na nagpapaalala sa akin sa nawala kong pag-ibig. Ngunit, hindi ko maaaring limutin ang maliit na diary na nakuha ko sa tabi ni Vhien upang sariwain ang nagdaan sa amin.

Sa pagbisita ko sa kanyang puntod ngayon, bitbit ko ang mga alaala, mga alaalang ngayo'y nakasulat na lamang sa mumunting papel na kanyang pinagsama-sama. May mga puwang ang ibang pahina. Sa aking pagbubuklat, may mga kataga akong nabasa.

“Dito isusulat ni Sid ang kuwento ng aming love story.”

Tumulo ang aking luha.

“Miss na kita, Vhien. Mahal na mahal kita.”

Ang Pagbabalik

                   

                   There’s no place like home.

                Bago pa man tumuntong sa kolehiyo ay puno na ng pananabik ang aking puso, isang matinding pananabik na marahil ay katulad ng nararanasan ng isang batang nag-aasam ng bagong laruan. Noo’y naitatanong ko pa sa aking sarili kung papaano ako magsisimula gayong sa bagong kabanata ng aking buhay ay mag-isa kong sisimulan ang kuwentong marahil ay iginuhit ng tadhana.

                Subalit, sa mga tagpong iyo’y nararamdaman ko na rin ang pangungulila. Hindi ko pa nililisan ang aming bayan ngunit ito na kaagad ang aking naiisip: ang mga oras na pinagsamahan namin ng aking mga kaibigan at pamilya. Gayunpaman, sa bawat paggalaw ng oras ay naglalaro na rin ang iba’t ibang tinig sa aking isipan na unti-unting nagpapangiti ng aking labi. At sa kabila ng mga ito at ng  paninimdim, sinasabi ko na lamang noon sa sarili na gagawin ko ang hakbang na ito – ang pag-aaral – para sa aking kinabukasan, para sa aking magulang, para sa aking pamilya. 

Ngiti. Limang buwang pagsasalo ng buhay.

                Naging mailap man ang suwerte noong pagsisimula ng klase, hindi naman nito nahadlangan ang mga bagay na unti-unting humubog ng aking pagkatao. Sa loob ng limang buwang pag-aaral at pagtira sa Ateneo, masasabi kong unti-unti ko ring nakikilala ang aking sarili. Nakita ko ang mga pagbabago at ang mga karagdagang aral at kaalamang ibinahagi sa akin ng aking mga guro, kaibigan, at kaklase ay marahan kong naisasabuhay. Sa loob ng maikling panahong ito’y hindi maikakailang nag-umapaw din ang tuwa, ang mga ngiti, at ang mga paghalakhak. Subalit, hindi rin naging biro ang mga naranasan kong pagsubok, hindi naging madali sapagkat mag-isa ko itong hinarap, mag-isa sapagkat malayo sa pamilya.

                At noon ngang papalapit na ang pagtatapos ng semestre, kakaibang ako ang aking nasalamin: mas matatag at may paninindigan. Gayunpaman, sa pagtatapos ng limang buwang ito’y namayaning muli ang aking pananabik. At sa ngayon, ito ang pananabik na muling mahagkan ang tinubuang bayan.

Lucban, paraiso kong bayan.

Sa jeep pa lang pa-Lucban ay ramdam ko na ang lamig ng simoy ng hangin. Sa bawat kilometrong nilalakbay ay unti-unti kong nadarama ang ihip ng malamig na habagat. Habang natatanawan ko na ang kabayana’y bigla namang bumuhos ang ulan. Sa wakas, ang ginintuang butil na hatid ng mapagpalang kalangitan ay muli kong natamasa. Naaalala ko tuloy ang mga panahon noong aking kabataan kung saan malaya kaming nagtatampisaw ng aking mga kaibigan sa ilalim ng ulan. At sa bawat paa naming dumidikit sa malambot na lupa’y panandaliang naaagaw ng ulan at ng masamyong haplos ng hangin ang munti naming kaaliwan.

Ngayon nga, sa aking pagbabalik, kakaibang pananabik ang aking inaasam sa muling pagbagsak ng ulan, kakaiba sapagkat ang pagbuhos nito’y walang kapareha. Sa madaling sabi, walang katulad. Hindi ko ito malalasap saanmang sulok ng daigdig maging sa Maynila.

Plaza at Simbahan. Kay sarap alalahanin ng mga taong nagdaan.

                Sa pagbaba ng jeep, tinungo ko na ang terminal ng tricycle. Malayo-layo rin kasi ang aming munting tahanan mula sa aking binabaan. Sa pagtakbo ko sa loob ng sasakya’y naramdaman ko ang pagdaloy ng tubig mula sa aking buhok na binasa ng malakas ng ulan. Ang mainam, sa aking pag-upo’y inihatid naman agad ako sa patutunguhan. Sa aming binabaybay na daa’y nakita kong muli ang mga gusaling naging bahagi ng aking buhay.

Pagdaan sa tagiliran ng simbaha’y naalala ko ang masasayang sandali kasama ang aking pamilya. Ang bawat intrikadong disenyong nakalilok sa matanda nitong pader ang higit namang nagpagunita sa aking ambisyon noong bata pa. Doon ko kasi unang pinangarap na maging arkitekto. Subalit, nang tumuntong ako sa sekundarya’y nag-iba ang aking hilig. Gayunpaman, sa patuloy na pag-andar ay napadpad kami sa plaza, sa harap ng munisipyo ng aming munting bayan. Ibang iba na ang hitsura nito kung ikukumpara sa matanda nitong kalagayan nang lumisan ako para mag-aral sa Maynila. Naroroon pa rin naman ang rebulto ni Rizal subalit ang mga kakaibang palamuting nagpatingkad sa makulay nitong kasaysayan ang higit na humuli ng aking atensiyon.

                Ilang minuto rin ang naging biyahe at sa wakas, nakarating na sa bahay. At iyon nga si inay, sinasalubong na ako habang dala-dala ang kanyang paboritong payong.

Pansit Lucban. Halina't habhabin.

                Sa haba ng apat na oras, sino ba naman ang hindi magugutom sa biyahe? Buti na lang, isang balot ng Pansit Habhab ang sa aki’y inihain. Sa pagsisimula, sinaluhan ako ng aking pamilya. At ito nga ang matagal-tagal ko na ring hinanap-hanap at inasam-asam: ang makakuwentuhan sa hapag-kainan ang aking mga minamahal sa buhay. Ilang buwan ko rin itong hinintay, ilang linggo ko ring binilang-bilang. At iyon nga, naririto na muli ako, tuwang-tuwa habang nilalasap ang kaligayahang kasalo ang pamilyang limang buwan ding hindi nakita. Dahil na rin sa lamig ng panaho’y natikman kong muli ang kapeng itinuturing kong espesyal, espesyal sapagkat gawa ng aking ina. Sa bawat paglagok ay nadama ko ang init, ang kakaibang init katulad ng muling pagtanggap ng aking bayan at pamilya sa akin.

               

Muli, tumatakbo nga pala ang oras. Sa patuloy nitong pag-andar, lumalim na pala ang gabi. Subalit, hindi pa rin ako nauubusan ng mga kuwentong aking binitbit-bitbit nang limang buwan.

Isang paraiso. yanong rikit, baling ganda.

                Kinabukasa’y sinalubong ako ng ngiti ng araw. Araw ng linggo. Araw ng pamilya. Agad akong bumangon sa aking kinahihigaan at masayang hinarap ang umaga. Pagsapit ng ilang oras ay nagtungo kami sa simbahan gaya ng aming nakagawian. Sa pagdalo sa misa ay nagpasalamat kami sa nagdaang buwan at sa mga natamong grasya.

                

                Iba pa rin talaga ang pakiramdam ng makasama ang pamilya sa sariling bayan. At ito nga ang aking pinasasalamat sa muli kong pagbabalik.

Sanggunian:

http://www.haringlakbay.com/post/pahiyas-festival/

http://lakwatseraako.blogspot.com/2007/06/lucban-my-dads-hometown.html

http://themacster21.multiply.com/photos/photo/31/2

http://lakwatsero.me/2010/11/04/buddys-pancit-lucban-timog-ave-quezon-city/

http://www.youtube.com/watch?v=nxOAQ2gCcUQ

Pagsisisi

Napakatagal na nating magkaibigan. Oo, sumasang-ayon akong naging

 mahaba ang ating oras. Subalit, bakit ngayon ko lang naisip na

 ika’y tapatin kung kailan maligaya ka na pala? Bakit ko sina--

yang ang mga pagkakataong noon sana’y mag-isa nang

pumipintig ang ating mga puso? Bakit ko inaksaya

ang mga panahong sana’y  naglalaro tayo sa

ilalim ng buwan sa saliw ng malamig na

simoy ng hangin? Totoo, napakahaba

talaga ng nagdaan. At sa bawat

 pagbalik-tanaw ko sa mga

pangyayari’y hindi ma-

wala sa akin

ang pang-

hihi-

nayang.

Sa aking pani-

ngi’y tuluyan nang

naglaho ang tingkad ng

rosas na sana’y papantay sa

mapula mong labi. Natunaw na rin

 ang mga tsokolateng sana’y aayon sa ma-

tamis mong ngiti. At iyon nga, wala na akong

magawa kundi sisihin ang sarili. Napakahina ko. Napa-

kahina. Ubos na ang oras at wala na akong ibang magagawa

kundi pagsisihan ang mga nasayang na sandali. Heto na nga’t pa-

patak na ang huling butil, paubos na ang oras. Wala na akong magaga-

wa. Mahina kasi ako, walang lakas ng loob. Kinakapa pa ang sitwasyon. Torpe.

Huwag nang hintayin pa ang oras kung kailan masasabi mo 

sariling "napakatanga ko." Mahaba ang oras at sa mga 

sandaling iyo'y malaya mong magagawa ang nais.